2007 წელს ჰონგ კონგში მილტონ კესლერის სახელობის რიგით მეექვსე საერთაშორისო პოეზიის ფესტივალზე პრემია საუკეთესო პოეტური კრებულისთვის დენის დუჰამელს გადაეცა. ამერიკელმა პოეტმა თავისი ბოლო კრებული “Two And Two” დაჯილდოებამდე წელიწადნახევრით ადრე გამოსცა. კრებულში შესული ლექსების დაწერა 2001 წლის 11 სექტემბერს გადაწყვიტა, როცა ტელევიზორში ტყუპების ნანგრევებს მოჰკრა თვალი. “ეს იყო ახალი წარღვნა” – იხსენებს დუჰამელი.
კრებული “Two And Two”, პოეტის აზრით, აპოკალიფსურ ნაწარმოებებს აერთიანებს. მისი ლექსების პროტაგონისტებს ბიბლიური პერსონაჟები ქმნიან. კრებულში პირველივე ლექსი ნოეს კიდობნის ისტორიის ახალ ვერსიას უამბობს მკითხველს, ბოლო 11 სექტემბრის ტრაგედიას ასახავს.
დენის დუჰამელმა თანამედროვე ამერიკულ პოეზიაში ადგილი 90-იან წლებში დაიმკვიდრა. მისი ათივე კრებული ერთმანეთისგან თემატურად რადიკალურად განსხვავებულია, თუმცა ერთი რამ ყოველთვის საერთო აქვთ – გროტა. ეროტიკას და მისტიკას მის პოეზიაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. დუჰამელი ძალიან ბევრს წერს. როგორც თავად განმარტავს, ეს ერთგვარი ვარჯიშია. შთაგონებას ყველაფრიდან იღებს. ყოველდღიურობის ერთფეროვნებიდანაც შეუძლია შექმნას ლექსები და შემდგომ კრებული გამოსცეს. მკითხველიც არ დააყოვნებს და წიგნის მაღაზიებში არც ერთ ეგზემპლარს აღარ დატოვებს.
“მე დღეს არ მეგულება პოეტი, რომელიც ადამიანურ ტკივილებს ასე განსხვავებულად შეიგრძნობს და ხედავს.” – წერს ამერიკელი მწერალი ედვარდ ფილდი დუჰამელის შემოქმედებაზე.
1990 წლის გაზაფხულზე ფლორიდის ერთ-ერთ კაფეში დენის დუჰამელი მეგობრებთან ერთად “მის ამერიკა 90”-ს უყურებდა. “ბარბები – ლამაზები და სულელები” გაიფიქრა მონაწილეებზე. სულელი ადამიანები და ლამაზი თოჯინები ბავშვობიდან არ უყვარდა, ბარბიც არასოდეს ჰქონია. ან რა ესაქმებოდა ქერათმიან თოჯინას მის ოთახში, სადაც ხის პატარა ზარდახშები, ნიღბები, სხვადასხვა ქვეყნიდან ჩამოტანილი სუვენირები, ქოლგები, ჯუჯები, მწუხარების ერთი ციდა თოჯინები (Worry dolls), ფურცლები და ასობით წიგნი ინახებოდა?!
დუჰამელმა ლექსი ბარბიზე თავიდან საცდელად დაწერა, მერე პროცესმა ისე ჩაითრია, რომ თავის დანებება ვეღარ შეძლო და 1997 წელს სატირული ხასიათის პოეტური კრებული “Kinky”” გამოსცა, რომელიც ბარბის შესახებ დაწერილ ეროტიკულ-ირონიულ ლექსებს აერთიანებს. “Kinky” თანამედროვე ამერიკულ პოეზიაში დღემდე ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ და გაყიდვად კრებულად მიიჩნევა. დენისის ბარბი სულაც არ ჰგავს პატარა გოგოს ოთახში მცხოვრებ ქერათმიან თოჯინას. იგი რეალურია, სასაცილო და მრავალფეროვანი – ბუდისტი ბარბი, ბიტნიკი ბარბი, ჰერმოფროდიტი ბარბი, ბარბი თმას იჭრის, ბარბის ანორგაზმია სტანჯავს, სამზარეულოს სკამზე მიბმული ბარბი, ბარბი ბერდება... ასეთია დუჰამელის ბარბი. ასეთია დუჰამელის პოეზია – სარკასტული, ეროტიკული, ალეგორიული და გროტესკული.
“Kinky” პოეტის რიგით მეოთხე კრებულია. პირველი წიგნის პრეზენტაცია დღემდე კარგად ახსოვს, როცა 24 წლის თავდაჯერებული გოგო, თვითონაც არ იცოდა რას, მაგრამ რაღაც უჩვეულოს ელოდა. მაშინ არც არაფერი მომხდარა. კრიტიკოსები დუმდნენ. მაშინდელ იმედგაცრუებაზე ახლა მხიარულად საუბრობს, მაგრამ დეპრესია მწარედ აგონდება.
“ეს იყო ყველაზე აუტანელი სიჩუმე ჩემ ცხოვრებაში.” – ამბობს დუჰამელი.
მოგვიანებით მიხვდა, რომ მთავარი არ არის გამოჩენილი ლიტერატორები როგორ შეგაფასებენ, მთავარი მკითხველია. თუმცა დროთა განმავლობაში თავად იქცა ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ ლიტერატორად ამერიკაში, რომელიც ფლორიდის უნივერსიტეტში ახალგაზრდა მწერლებს თანამედროვე ანგლო-ამერიკულ ლიტერატურასა და მხატვრულ წერას ასწავლის. ლექტორი დენისი მეგობრული და მომთხოვნია. ნიჭიერი და თავისუფალი ადამიანები განსაკუთრებით უყვარს; არ უყვარს ფარისევლები, სნობები და სულელები.
დენის დუჰამელი თანამედროვე ამერიკულ პოეზიას სამი სიტყვით ახასიათებს: “მრავალფეროვანი, ცოცხალი, არაკომერციული”, პოეზიას კი ერთი წინადადებით: “ის, რაც სხვანაირად არ გამოითქმის, ლექსებად იწერება.” ის, რასაც დენის დუჰამელი პოეზიაში ყველაზე მეტად აფასებს, არაკომერციულობაა. რაც არაკომერციულია, ის ჭეშმარიტია, ამბობს ამერიკელი პოეტი. თავად ლექსების წერა 7 წლიდან დაიწყო. კათოლიკურ ოჯახში მკაცრად აღზრდილი მორცხვი გოგონა წმინდანებს ოდებს უძღვნიდა. წმინდანებზე ახლაც ბევრს ფიქრობს, მაგრამ მის პოეზიაში მათ სახე იცვალეს: ყოველი სიყვარულზე დაწერილი ლექსი ნაწილობრივ წმინდანის ცხოვრებასაც მოიცავს, ფიქრობს პოეტი. ლექსის წერისას თვითონაც გარდაიქმნება. პოეტი დენისი განსხვავდება რეალურისგან – იგი უფრო თამამია, გულწრფელი და ძლიერი, ისეთივე ძლიერი, როგორც ესკიმოსი ქალები, რომელთაც მოჩვენებებისა და ღვთაებების სიყვარულსაც არ ერიდებიან.
ესკიმოსურ მითოსს დენისმა შემთხვევით მიაგნო. ერთ-ერთ კრებულზე მუშაობისას (“How the Sky Fell”), რომელიც მის საყვარელ ზღაპრებზე შექმნილი ლექსების ციკლს წარმოადგენს, დენისს ხელში ჩაუვარდა წიგნი “ზღაპრები მსოფლიოს გარშემო.” მის გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა, როცა ჩრდილოეთის ხალხთა ზღაპრებს გაეცნო.
“იქაური ქალები ძლიერები და ზებუნებრივები არიან, არავის გვანან, მითუმეტეს ამერიკელებს.” – აღნიშნავს იგი. პოეტის ტვინში მალევე გაჩნდა ახალი წიგნის დაწერის სურვილი, რომელიც ჩრდილოეთის საოცარ მითებს პოეზიად აქცევდა.
კრებული “ქალი ორი საშოთი” 1997 წელს გამოვიდა, რისთვისაც დენისმა მოგვიანებით კრებ ორქარდის ლიტერატურული პრემია მიიღო.
ქალი ორი საშოთი
ქალი, რომელსაც ორი საშო ჰქონდა, ყველანაირად ცდილობდა,
რომ მეუღლისგან დაემალა თავისი ნაკლი. უძნელდებოდა,
რადგანაც მისი ორივე საშო ნაცვლად ჩვეული ადგილისა,
ხელისგულებზე მდებარეობდა. თავისი ქმრის განსაცვიფრებლად,
ძუძუსთავებით ეხებოდა ხოლმე ასოზე,
ხან კი უკნიდან აცდუნებდა.
ქალი შორიდან ჩამოსულა. იმ ადგილებზე, როგორც წესი,
არ საუბრობდა. ქმარს კი ეგონა, იქ მიიღო
გასაოცარი სიყვარულის ამგვარი ცოდნა.
გახარებული ყოფილა კაცი, სანამ ნახავდა,
როგორ წვეთავდა ცოლის შარდი მის თითებშორის,
თითქოს დაღვრილი წყლის დაჭერას ცდილობდა პეშვით.
ნეტა არასდროს გაეგონა ის, რაც გაიგო,
რომ მისი ცოლი - ახალგაზრდა, მაცდური ცოლი, სული ყოფილა.
განცდებისათვის დრო აღარ იყო...
თოვლის ქოხმახში მარტოობა შეაქვთ აჩრდილებს.
და ამიტომაც კაიაკში დააბა ქალი და მოდრეიფე ყინულზე შესვა,
რომ მის სამყოფელს სამუდამოდ მოშორებოდა.
სთხოვა, დაბრუნდი, სადაც მკვდრების სამყოფელია.
მაგრამ საბრალო მისი ცოლი, მკრთალი ჩრდილივით რომ ფართხალებდა,
ვეღარც ხმელეთზე ბრუნდებოდა, ვეღარც იმქვეყნად.
ვიღაცას უთქვამს, სანაპიროზე დღემდე ისმის მისი ტირილი:
“ვერ დამიბრუნებს ჩემი ქმარი, ვერ დამიბრუნებს!”
თუმცა ვერ ხვდება, თუ რა ძლიერ ნატრულობს ისიც
მის ტყუპ საშოებს და როგორ ცდილობს დაუმალოს
თავის ახალ ცოლს, რადგან სოფელი პატარაა და
ქარიშხალში ყველა ჭორი სწრაფად ვრცელდება.
ასე ამბობენ, თითქოს ახალ ცოლს აიძულებს სახეში ურტყას,
რომ მისი თბილი თითებიდან თრთოლვა შეიგრძნოს.
და მერე მოსთქვამს მის უნაყოფო ხელისგულებში სახეჩარგული.
თავად დენისს სჯერა, რომ მოჩვნებები არსებობენ. ცოტა ცრუმორწმუნეცაა. სჯერა სიზმრების, ტელეპატიის, ტელეკინესის, ჰოროსკოპის და მკითხაობის ტაროს კარტზე. თავისი მწუხარების თოჯინებისაც სწამს, რამდენიმე წლის წინ ლათინურ ამერიკიდან რომ ჩამოიტანა. როცა იწყენს, ნეკისოდენა ნაქსოვ კაცუნებს თავის დარდს ჩასჩურჩულებს და უკეთ ხდება. დარდი თოჯინებს გადაედებათ. ვუდუს ჰგავსო, ოღონდ პირიქით, ზიანს თოჯინებს აყენებ შენი წუწუნით, აღნიშნავს პოეტი.
დენის დუჰამელი პირად ცხოვრებაზე იშვიათად ლაპარაკობს. მხოლოდ იმას აღნიშნავს, რომ მთელი ცხოვრება შეყვარებულია. სიყვარული მისთვის უმაღლესი ჯილდოა, რაც კი ოდესმე მიუღია. პოეზია კი სიყვარულის ენაა, რომელზეც არავინ საუბრობს, მაგრამ ყველას ესმის.
"ტაბულა Art" 2011
