როლების უეცარი გადანაცვლება

სოფო ჩემი ბავშვობის მეგობარია. ახლაც მახსოვს, მასთან რომ მივდიოდით, დედამისი ეზოში გვხვდებოდა, მერე სახლში შევყავდით და ყოველთვის ტკბილეულს გვახვედრებდა. ახლა სოფო მამასთან, ორ შვილთან და ქმართან ერთად ცხოვრობს იმ ძველ ეზოიან სახლში, მე რომ მიყვარდა, მაგრამ როცა სტუმრად მივდივარ, ეზოში აღარავინ მხვდება. ზარს ვრეკავ და კარს, როგორ წესი, სოფოს უფროსი ქალიშვილი ან მამა მიღებს. დედა 8 წელია საბერძნეთში მომვლელად მუშაობს და ოჯახს არჩენს. სოფოც მუშაობს, რომ ქმარი, მამა და შვილები არჩინოს. იგი ჩემზე სამი წლით უფროსია, მაგრამ მასთან სტუმრობის შემდეგ მგონია, რომ 20-30 წლით უფროს ქალს ვესაუბრე, რომელიც ყოველთვის ძალიან დაღლილია.

კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის მიერ ჩატარებული კვლევიდან ირკვევა, რომ საქართველოში კაცმა, როგორც ეკონომიკურმა დონორმა, დიდი ხანია თავისი ფუნქცია დაკარგა. მიუხედავად იმისა, რომ გამოკითხულთა 83% მიიჩნევს, რომ ოჯახს მამაკაცი უნდა არჩენდეს, ირკვევა, რომ ჩვენს საზოგადოებაში განსხვავებული რეალობაა. კითხვაზე, თუ ვინ არის რეალურად ოჯახში შემომტანი, 36% ერგო კაცს, 39% ქალს, დანარჩენი 19% კი თანაბრად ინაწილებს შემომტანის ფუნქციებს, რაც ერთადერთი ნათელი წერტილია ამდენ ციფრებში - სწორი ნაბიჯი ეგალიტარიზმისკენ.

ცხადია, მე სულაც არ ვფიქრობ, რომ ქალის ერთადერთი საქმიანობა მხოლოდ სახლი და შვილების გაზრდაა, პირიქით, ეს ბევრისთვის ფესვგადგმული სტერეოტიპი მდედრობითი სქესის დისკრიმინაცია მგონია. არც იმას ვფიქრობ, რომ თანამედროვე ქალმა ფეხიფეხზე უნდა გადაიდოს ან ლოტოსის პოზაში დაჯდეს, იკითხოს წიგნები, ჟურნალები ან არც იკითხოს, უბრალოდ თქვას რომ კითხულობს, სვას ბევრი ბეილისი ან მარტინი, არ გამორჩეს Fashion Week-ი, არ გამოეპაროს არც ერთი მელოდრამის თუ კომედიის პრემიერა, ყოველდღე იაროს შოპoნგზე და რამდენიმე თვეში ერთხელ პარიზში გადაფრინდეს თავისი საყვარელი ქმრის ხარჯებით. ჩემთის ორივე დეგრადაციის სხვადასხვა ფორმაა. ქალმა უნდა იმუშაოს, უნდა რეალიზდეს თავისი პროფესიით, მაგრამ არ უნდა დაემსგავსოს იმ უჩვეულო ნივთს, რომელსაც პატრონისთვის დიდი მოგების მოტანა შეუძლია. პატრონში ქმარი იგულისხმება, რომელიც ტელევიზორთან წამოწოლილი ელოდება ცოლს, მესიჯს წერს „ლუდი წამომიღე“, „სიგარეტი არ დაგავიწყდეს“, „ტელეფონი ჩამირთე“ და ა.შ. უსაქმურთა სურვილებს რა გამოლევს.

იმ ფაქტზე, რომ ქალმა მუშაობა არა საკუთარი თავის რეალიზებისთვის, არამედ ოჯახის სარჩენად დაიწყო, მიგრაციის ფემინიზაციაც მეტყველებს. ამ უკანასკნელს სოციოლოგი ლელა გაფრინდაშვილი ნაწილობრივ ეგალიტარიზმისკენ გადადგმულ ნაბიჯად აფასებს, თუმცა მის უარყოფით მხარეებზეც საუბრობს.

„ოჯახის წევრებს არ უჩნდებათ კითხვა, სიამოვნებს თუ არა ამ ქალს ასეთ მძიმე პირობებში მუშაობა. მათ არავინ ეუბნება - “ჩამოდი“. დროთა განმავლობაში დედა თუ ცოლი მხოლოდ ოჯახის მარჩენალთან ასოცირდება, სამშობლოში დარჩენილი ქმრები სამსახურს აღარ ეძებენ და ეს თითქოს ბუნებრივი მოვლენაა, ასე განიხილება მათთვის.“ - ამბობს ლელა გაფრინდაშვილი.

დიასპორის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის 2010 წლის მონაცემების მიხედვით, საქართველოდან წასული მიგრანტების 65% ქალია. თუმცა მედალის მეორე მხარეს თუ შევხედავთ, უნდა ითქვას, ქალების მასობრივ მიგრაციას ისიც განაპირობებს, რომ დასავლეთის შრომის ბაზარზე ქალი უფრო ადვილად შოულობს სამსახურს, ვიდრე მამაკაცი. ამიტომაცაა, რომ ხშირად ქმარი თავად სთავაზობს ცოლს სამუშაოდ ევროპაში ან ამერიკაში წასვლას, მიუხედავად იმისა, რომ ქართველი კაცის სტერეოტიპული ცნობიერება მდედრობით სქესს ქალად მხოლოდ გაზქურასთან ან საკერავ მანქანასთან მჯდომს აღიქვამს. დავუშვათ, რომ მიგრაციის ფემინიზაცია საქართველოში სწორედ ევროპისა და ამერიკის შრომითმა ბაზარმა განაპირობა. დავუშვათ, რომ ეს ნაბიჯი მართლაც ქალის მიერ დამოუკიდებლად მიღებული გადაწვეტილებაა, მაგრამ რა ვუყოთ იმ, სამშობლოში დარჩენილ, კაცებს, რომელთაც ყოვეთვიურად საშუალოდ 400-500 ევროს უგზავნის ცოლი, თავად კი ერთადერთი რამით კავდება - გართობა. ცხადია, ეს უკანასკნელი არც ღამის კლუბებში სირულს გულისხმობს და არც ბოჰემურ ცხოვრებას. ქართველი კაცების გარკვეული ნაწილისთვის ეზოში ნარდის თამაში, მეგობრებთან ერთად ფეხბურთის ყურება. ტოტალიზატორში თამაში და სახინკლეში სიარული თავისთანად მხიარულებისა და გართობის საუკეთესო და უალტერნატივო საშუალებაა. თუკი რომელიმეს გაუმართლებს და ახალი მეგობარი ქალი გამოუჩნდება, ეს მათ თავდაჯერებას კიდევ უფრო ამყარებს. ალბათ დანაშაულის განცდაც ნაკლებად აქვთ ცოლის წინაშე ან თუ საიდანღაც სინდისმა გამოჟონა, წამსვე იტყვიან: „ამდენი ხანია წასულია, მე რა ვიცი იქ რას აკეთებსო.“ მე დიდი იმედი მაქვს, რომ ასეთი კაცები საქართველოში უმრავლესობად არ ითვლებიან და ჩემი ამგვარი ცინიკური დამოკიდებულება მხოლოდ ძალიან ცუდებს ანუ ერთეულებს ეხება.

ოჯახში ეკონომიკური დონორის ფუნქცია რომ კაცმა დაკარგა და ქალმა შეითავსა, ეგ ნამდვილად სამწუხარო ფაქტია, მაგრამ, როგორც უკვე აღვნიშნე, მედალს ორი მხარე აქვს. ამის დადებითი მხარე კი ის არის, რომ ქალი, რომელიც ქმარზე მატერიალურად დამოკიდებული არ არის, უფრო ადვილად ახერხებს ოჯახიდან წასვლას, თუ ქმრის გაშვებას, იმ შემთხვევაში, როცა იგი სცემს, ღალატობს ან ამცირებს. ოჯახის დანგრევა და საყვარელი ადამიანის სამუდამოდ წარსულში ჩატოვება ძალიან მტკივნეულია, მაგრამ თუ რემარკს დავუჯერებთ, ადამიანის ცხოვრება ძალიან ხანგძლივია, იმისთვის, რომ მხოლოდ ერთხელ გიყვარდეს.

My Prejudice

კლასიზმი თინეიჯერულად



მახსოვს, დაახლოებით 14-15 წლის ვიქნებოდი მკვეთრად გამოხატული სტერეოტიპი რომ ჩამომიყალიბდა გარეუბანში მცხოვრები ადამიანების მიმართ. მაშინ 55-ე სკოლაში ვსწავლობდი და ჩემი ასაკის გოგოებში მსგავსი ნეგატიური განწყობა საკმაოდ გავრცელებული მოვლენა იყო. ჩვენი სკოლა არაფრით გამოირჩეოდა, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ მასწავლებლების 90% სტალინისტი იყო, საბჭოთა კავშირს შენატროდა და ზოგიერთი მათგანი სიამაყით გვიყვებოდა, რომ მათი მოსწავლეები ერთ დროს კომუნისტური პოლიტელიტის შვილები და შვილიშვილები იყვნენ. ჩვენც, რამდენიმე მათგანი, ვისაც ამ ე.წ. „ პრივილეგირებული კასტის“ შთამომავლები გვერქვა, მეტი სიმპატიით ვსარგებლობდით, ვიდრე სხვები.

ჩვენ კლასში ერთი გოგო სწავლობდა. ახლაც მახსოვს, წითური თმა და ჭორფლები ჰქონდა და პეპის გავდა. ოღონდ მაშინ ლინდგრენის უსაყვარლეს პერსონაჟთან ვერაფრით ვაკავშირებდი. თითქმის არავინ ეკონტაქტებოდა, იმიტომ, რომ დედამისი სკოლაში დამლაგებლად მუშაობდა, თვითონ კი გლდანიდან დადიოდა. დილის რვაზე უკვე საკლასო ოთახთან იდგა ხოლმე, ჩვენ კი, ვინც სკოლასთან ორ ნაბიჯში ვცხოვრობდით, ვაგვიანებდით და მერე ამ გოგოს დავცინოდით, სოფლიდან ადრე ჩამოდის-თქო. ახლა, როცა ამ ყველაფერს ვიხსენებ, ძალიან მრცხვენია და ვფიქრობ, რომ ჩემი თაობის ძირითადი პრობლემა სწორედ ამ სწორხაზოვნებაში მდგომარეობს, რომელიც სამყაროს ორ ნაწილად - თეთრად და შავად, მდიდრებად და ღარიბებად, ბოგანოებად და ელიტად ყოფს და იმის იქით ვერაფერს ამჩნევს.
ერთი სიტყვით, მაშინ ჩემს ლექსიკონში ხშირი იყო ისეთი ცინიკური დეფინიციის მქონე სიტყვები, როგორიცაა „შე გლდანელო“, "შე ვარკეთილელო", „შე გოიმო“, „შე ბოგანო“ და ა.შ. მართალია, პირადად არავისთვის მითქვამს, მაგრამ მე და ჩემი მეგობრები ამ ფრაზებს სხვისი მისამართით ნეგატიურ კონტექსტში ხშირად ვიყენებდით.

ეს არაჯანსაღი დამოკიდებულება სამწუხაროდ უნივერტეტამდე გამყვა. ჯგუფში კლანები გვქონდა, რომელშიც მხოლოდ ცენტრალურ უბნებში მცხოვრები სტუდენტები ვერთიანდებოდით და სხვებს ზევიდან ვუყურებდით. მაშინ ჩემთვის ადამიანის კულტურულობის მთავარი განმსაზღვრელი დეტალები იყო: პირველი - მას ის რამდენიმე წიგნი უნდა ჰქონოდა წაკითხული, რომელიც მე მიყვარდა; მეორე - უნდა ეცხოვრა რომელიმე ცენტრალურ უბანში, მესამე, მეოთხე და მეხუთე ინდივიდუალური ელემენტები იყო, რომელიც ამათუიმ სუბიექტის სტატუსს ჩემ თვალში მაღლა სწევდა.

მერე დრო გავიდა და გავიზარდე. საბედნიეროდ, შემეცვალა გემოვნება და შეხედულებები, უფრო განვვითარდი და მივხვდი, რომ ჩემი კლასისტური შეხედულება ფაშიზმზე გაცილებით სახიფათო და მცდარია. მივხვდი, რომ ადგილმა თუ შეიძლება რაიმე სახის გავლენა მოახდინოს ადამიანზე, ეს მხოლოდ ცუდი კლიმატით შერყეული ჯანმრთელობაა. მივხვდი, რომ მე თუ მამა მეცნიერი მყავს და დედა ექიმი, არაფრით არ აღვემატები მათ, ვისაც მშობლები მუშა, მძღოლი ან დამლაგებელი ჰყავს. ასევე მივხვდი, რომ ნიჭს სოციალური სტატუსი არ გააჩნია და იგი ყველგან ერთნაირად იჩენს თავს, ბევრ რამეს მივხვდი და მერე შემრცხვა ჩემი საქციელის გამო. ბოლოს მივხვდი, რომ ღარიბ ოჯახში, დაბალი სოციალური სტატუსის მქონე მშობლების შილები მეტ წარმატებას აღწევენ, ვიდრე ისინი, ვისაც მე თავის დროზე „კაი ტიპებად“ ვთვლიდი.

ერთი სიტყვით, მივხვდი, რომ ადამიანი შინაგანად კულტურის მატარებელია და თავად ქმნის მას, განურჩევლად სოციალური წარმომავლობისა, სტატუსისა, ადგილმდებარეობისა, რელიგიისა, ეროვნებისა თუ სექსუალური ორიენტაციისა.

პ.ს. ამგვარი ნეგატიური სტერეოტიპები ალბათ ჩემნაირების მიმართაც ექნებათ მათ, ვის მიმართაც მე მქონდა, თუმცა ეს სხვა თემაა და ამგვარ კლასობრივ ბრძოლებზე სხვებმა წერონ.